De kas van de toekomst staat in IJmuiden

Het is net of je een ruimteschip in loopt. In deze afgesloten ruimte, midden op het industrieterrein van IJmuiden ruikt het kruidig naar tomatenblad en de temperatuur is een graad of 24. We staan hier in de ’kas van de toekomst’ van Willem Jonkman van BTAC Solutions. Om ons heen hangen tomaten en paprika’s die op lange tafels onder blauw, rood en wit licht groeien. BTAC Solutions is een technologiebedrijf, dit is in een laboratorium vol experimenten en toch hoeven we geen witte jassen of blauwe schoentjes aan. De lucht wordt gezuiverd door een UV-installatie, ook door Jonkman ontwikkeld, waardoor virussen en schimmels totaal geen kans krijgen. Daar kan hij één van de sterkste punten van zijn groeisysteem aan koppelen. Hij heeft 0,0 bestrijdingsmiddelen nodig om de planten gezond te laten groeien, „en daarom zijn dit de schoonste tomaten ooit” aldus de ondernemer.

In de productiefaciliteit in IJmuiden worden in een grote hal printplaten en elektronica ontwikkeld, gemaakt en getest voor externe opdrachtgevers en startups. In de afgelopen twee jaar gooide het coronavirus roet in het eten, waardoor er tijdelijk minder opdrachten binnen kwamen. Daarom is Jonkman één van zijn eigen ideeën gaan ontwikkelen. De tuinbouwsector is qua energieverbruik één van de grootste uitstoters van CO2 in Nederland en kampt met diverse problemen, het stikstofbeleid, de gasprijs, de druk op het grondgebruik door de wooncrisis, en een tekort aan arbeidskrachten. Dit alles denkt Jonkman aan te kunnen pakken met zijn oplossing.

Hij begon met het produceren van lampen en het verminderen van piekbelasting voor de tuinbouw. Maar daar was Jonkman nog niet tevreden mee. Niet gehinderd door enige tuinders-ervaring, ging het team aan de slag.

Jonkman: „Meten is weten in onze branche, en juist omdat wij nooit groenten en fruit hebben geteeld, kunnen we met een frisse blik naar het productieproces kijken.” Sensoren meten vocht, voedingsstoffen, temperatuur en licht, en dat alles beïnvloedt de groei, vorm en het belangrijkste, de smaak van de tomaat. Ook is er naar de natuur gekeken: „standaard hangen tomaten in de tuinbouw verticaal omhoog, maar wij hebben juist gekeken naar de natuurlijke groei van de tomaat. Die kruipt graag over de grond en maakt af en toe nieuwe wortels.” Daarom hangen de tomaten nu horizontaal door het blok, met als bijkomend voordeel dat ze straks ook makkelijker door een robot geoogst zouden kunnen worden. En dat sluit weer aan bij het tekort aan arbeidskrachten in de sector.

Het is een vervreemdende ervaring, om in een geheel dichte ruimte vol sensoren en lampjes, groenten/fruit (daar zijn de meningen over verdeeld bij tomaten) te zien groeien. Ze hangen in trosjes naar beneden, de vruchten variërend van lichtgroen tot felrood. Ik mag proeven, ze zijn heerlijk friszoet, met een sterk kruidige geur. Jonkman en zijn team kunnen de smaak van de tomaten precies beïnvloeden met licht, temperatuur en voedingsmiddelen, en op het moment is deze toekomstkas op weg om de tomaatjes van een friszure smaak naar een zoetere smaak te brengen. Dat is goed nieuws voor mij, want ik heb het beste uit twee werelden in mijn tros tomaatjes. De week na mijn bezoek vraagt mijn vriend of ik niet nog eens naar IJmuiden wil rijden om een trosje te halen voor zijn burrata met dungesneden tomaat.

In de toekomst zou dit voor consumenten betekenen dat ze precies de smaak tomaat kunnen kopen die zij lekker vinden.

Jonge mensen schijnen meer van zoet te houden, terwijl oudere tomatenliefhebbers meer voor een zuurtje gaan, weet Jonkman te vertellen. Ook topchefs en topkwekers gaan voor de speciale smaak tomaat, één van de redenen waarom erboven in de kas al een test gaande is met een ’coeur de boeuf’ tomaat, die veel moeilijker te kweken is.

Wat is er allemaal nog meer efficiënter aan deze ’kas van de toekomst’? Jonkman somt op; „Je kan nu op één hectare hetzelfde telen waar je normaal drie á vier hectare voor nodig hebt. Omdat we het hele dak van het blok vol leggen met zonnepanelen hebben we geen CO2 uitstoot, het systeem verbruikt zelfs een beetje CO2 om de planten te voeden, dit kan je elders afvangen. De blokken zijn dicht en goed geïsoleerd, er gaat weinig energie verloren en er is geen lichtvervuiling voor de omgeving. De plant groeit op een gecomposteerde kokosvezel en kan elke keer als hij nieuwe wortels maakt zichzelf voortplanten waardoor je alleen de oude planten hoeft te verwijderen om door te produceren. Je kan de groenten en fruit op smaak produceren en zelfs het gehalte aan voedingstoffen en vitamines in je product beïnvloeden.”

Het klinkt te mooi om waar te zijn, en dat is waar Jonkman zelf ook tegenaan loopt. Er is een kloof tussen de traditionele tuinders en de hightech wereld. Jonkman: „Daarom zetten we nu alles op alles om te laten zien dat het project werkt. Er is een tastbaar blok in IJmuiden aanwezig om tuinders te overtuigen.”

Waar moeten die blokken dan staan? En wat gebeurt er dan met de kassen en ons traditionele tuinders-gebied? Volgens Jonkman kunnen de dichte blokken gewoon in bestaande kassen staan. De zonnepanelen gaan dan op het dak van de kas, en voorzien de blokken binnenin van stroom. Maar er kan inderdaad meer; blokken kunnen in kantoorgebouwen geplaatst worden, in leegstaande panden, enzovoorts. Jonkman: „Je kan zelfs blokken direct bij de supermarkt of groenteboer plaatsen, en zo besparen op de uitstoot en kosten van transport.”

Onlangs zijn de eerste orders geplaatst voor de kas van de toekomst. Er wordt ook gepraat over proefopstellingen bij tuinders. Elke vrijdag komt een expert van de universiteit van Wageningen om onderzoek te valideren, bevindingen te onderbouwen en kennis bij te dragen.

Er zijn natuurlijk ook hobbels die genomen moeten worden, zoals het wereldwijde tekort aan chips en elektronica. Maar Jonkman heeft al contact met chipfabrikanten, en dankzij zijn veelbelovende resultaten en het duurzame toekomstbeeld voor de tuinbouw, heeft hij al voorrang op zijn leveringen kunnen bedingen.

Op dit moment richt Jonkman zich op tomaten, om dat echte prototype waar te maken en meertuinders over de streep te trekken. Het liefst zou hij avocado’s willen gaan telen, dat is nu één van de meest vervuilende groente/fruitsoort die heel veel gegeten wordt. De verduurzamingsslag is bij avocado’s het grootst. Andere groenten- en fruitsoorten kunnen wat Jonkman betreft ook ontwikkeld worden, en zelfs snijbloemen behoren tot de mogelijkheden, al is dat niet per se onderdeel van Jonkmans ideaal om de wereld beter te maken.

Het binnen telen van groenten en fruit is op zich niet nieuw, ’vertical farming’ bestaat al langer, en grote spelers zijn actief op die markt. Volgens Jonkman telen die echter voornamelijk kruiden en sla, producten die een zeer korte groeitijd hebben en snel na elkaar geoogst kunnen worden. Jonkman vindt dat er substantiëlere actie nodig is. Het gaat hem om ’echte voeding’ die veel verkocht wordt en de wereldbevolking kan voeden. Dit is onderdeel van zijn toekomstvisie, volgens Jonkman kunnen heel veel van de problemen die we nu hebben worden opgelost met techniek. Daarnaast vindt hij dat we ook veel meer lokaal zouden moeten produceren, zowel voeding als techniek; „Bij het ontwikkelen van deze techniek wil ik ervoor zorgen dat de productie van dit systeem ook in Nederland blijft. We zien nu dat er een groot probleem is ontstaan qua tekorten in bijvoorbeeld chips door decentralisatie naar onder andere Zuidoost-Azië. We moeten zelf ontwikkelen en produceren, in eigen land of in Europa. Ik doe dit voor de kinderen van mijn kleinkinderen.”

Twee van Jonkmans kinderen werken ook binnen het bedrijf, net als zijn partner en zijn broer. Samen met een team van on- en offline werkende krachten zetten zij zich in om hun visie waar te maken. Ondertussen groeien de experimentele tomaten tijdens het testen gestaag door, wat gebeurt er nu mee? Jonkmans partner; Merel van Luik zegt: „Als we veel oogst hebben pluk ik de rijpe tomaten en paprika’s en rooster ik ze hier in de keuken. Dan hebben alle werknemers een lekker bakje tomaten- paprikasoep.”